PARIBASA SUNDA | 8

PARIBASA SUNDA | 8

PARIBASA SUNDA | 8

1. Asa dijual payu. Hartina : Ngungun duméh nyorangan di pa­nyabaan, jauh ti indung ti bapa.
2. Aya jalan komo meuntas. Hartina : Aya lantaran anu diarep-arep ti tadina, nepi ka maksud urang gancang kahontalna.
3. Bobor karahayuan. Hartina : Henteu rahayu, henteu salamet, meunang kacilakaan atawa tiwas.
4. Boga pikir kaping burih. Hartina : Boga kahayang anu datangna téh lain ti heula, tapi pandeuri.
5. Bonténg ngalawan kadu.  Hartina:  Nu leutik ngalawan nu gedé.;   Nu handap ngalawan nu luhur.;   Nu lembék ngalawan nu kuat. ;   Somah ngalawan ménak. ; Tangtu éléhna.      
6. Buah ati. Hartina : Pohara dipikanyaahna. (Ngeunaan ka jelema wungkul).
7. Buburuh nyatu diupah béas.  Hartina : Nyiar pangarti tur diburuhan atawa digajih.
8. Buluan belut, jangjangan oray. Hartina : Pamohalan kajadian.
9. Bungbulang tunda. Hartina : Tunda talatah. Lamun dititah, tara sok pék ku manéh, tapi sok nitah deui ka batur.
10. Buntut kasiran. Hartina : Korét, medit, ngeupeul, tara pisan barangbéré.
11. Bur beureum, bur hideung, hurung nangtung, siang leumpang.  Hartina : Ginding, loba pakéan anu aralus dipaké
12. Buruk-buruk papan jati.  Hartina : Ka sobat atawa ka baraya mah sok hayang ngahampura baé lamun aya kasalahanana téh.
13. Caang bulan dadamaran. Hartina : Migawé anu kurang mangpaat.
14. Cara bueuk meunang mabuk.  Hartina : Ngeluk baé, teu lémék, teu nyarék, euweuh hojah, euweuh karep: euweuh kahayang sabab éra atawa sieun.
15. Cara embé. Hartina : Embung mandi, sabab sieun ku cai.
16. Cara gaang katincak. Hartina : Anu tadina ramé kacida, ayeuna mah jadi jempling pisan.
17. Cara jogjog mondok. Hartina : Carékcok baé, mani gandéng naker.
18. Ciri sabumi, cara sadésa. Hartina : Béda tempatna, béda deui adat jeung kabiasaanana.
19. Daék macok, embung dipacok. Hartina : Daék ngarah kana rejeki atawa pakaya batur, tapi diarah rejekina atawa pakayana ku batur mah teu daék.
20. Dagang oncom, rancatan emas. Hartina : Ari modalna gedé kacida, ngan bati anu diarahna pohara leutikna.
21. Dagang peda ka Cirebon. Hartina : Henteu payu daganganana, sabab nga­jualna ka tukangna, atuh tangtu baé moal dibeuli.
22. Dah bawang, dah kapas. Hartina : Tah barangna, tah duitna.
23. Dédéngé tara. Hartina : Neruskeun béja anu tacan sidik pisan.
24. Deugdeug tanjeuran. Hartina : Pada ngadeugdeug, pada nongton, sabab jadi deugdeugan, jadi tongtonan, ku tina pinterna dina kasenian, upamana : pinter tembang, ngacapi jst.
25. Deukeut-deukeut anak taleus.  Hartina : Ari imahna mah puguh ogé padeukeut, ngan hanjakal henteu nyaho ti bareto yén baraya.
26. Dihin pinasti, anyar pinanggih. Hartina : Baheula ditangtukeunana, ngan kakara ayeuna kalakonanana atawa kapanggihna. Ngeunaan: papastén jelema
27. Dikompét-daunkeun = Dihurun-suluhkeun.  Hartina : Dihijikeun baé, disaruakeun baé, teu dipisah-pisah.
28. Dogdog pangréwong. Hartina : Bantuan anu lumayan pisan, nu euweuh hartina : dina teu ayana ogé teu naon-naon.
29. Dogong-dogong tulak cau geus gedé dituar batur.  Hartina: Ngantian jeung mahugi parawan ti keur leutik kénéh, sugan diparengkeun ku Nu Kawasa pipamajikaneun; na ari geus gedé dikawin ku batur, atuh hésé capé taya gawé.
30. Dosa salaput hulu. Hartina : Teuing ku loba dosa.
31. Dulang tinandé. Hartina : Awéwé mah nurutkeun baé, kumaha diaturna jeung diparéntahna ku nu jadi salaki.
32. Duum tinggi. Hartina : Ngabagikeun naon-naon henteu kalawan adil, aya nu loba, aya nu saeutik.
33. Élmu ajug. Hartina : Pinter ari mapatahan ka batur mah, tapi prak ku manéh henteu.
34. Élmu sapi. Hartina : Samiuk (ngahiji) kana kagoréngan.
35. Élmu tumbila. Hartina : Nu boga imah ngarugikeun ka tatamu.
36. Elok bangkong. Hartina : Nuju sakarat, ngan kari tunggu dawuh baé, keur ngaleupaskeun nyawa.
37. Endog mapatahan hayam. Hartina :  Nu sahandapeun mapatahan ka nu saluhureun.;  Nu sangoraeun mapatahan ka nu sakoloteun.
38. Endog sapatarangan, peupeus hiji, peupeus kabéh. Hartina : Kasusah atawa karerepet anu tumiba ka dulur, baraya atawa sobat, balukama ngabingungkeun atawa nyusahkeun ka saréréa.
39. Endog tara megar kabéh. Hartina : Najan saindung-sabapa henteu sarua milikna, rejekina atawa darajatna.
40. Gagalana. Hartina : Jagona, kokojona.
41. Galak sinongnong.  Hartina : Mimiti balég, ngeunaan ka parawan (cawéné, lanjang).
42. Galéhgéh gado. Hartina : Daréhdéh, tapi henteu terus kana haté.
43. Gancang pincang. Hartina : Ku lantaran digawéna buru-buru jeung kurang ati-ati, hasilna téh teu nyugemakeun.
44. Gantung déngé. Hartina: Henteu terus bisa ngadéngékeun hiji perkara jeung pohara hayangna neruskeun ngadéngékeun.
45. Hayang untung jadi buntung. Hartina : Teu papanggih ari jeung kauntungan mah, papanggih sotéh jeung karugian anu sama sakali henteu diarep-arep.
46. Jabung tumalapung, sabda tumapalang. Hartina: Milu nyaritakeun hiji perkara, sakapeung némpasan omongan batur, nyeta-nyeta jiga nu nyaho, turtaning (padahal) teu nyaho di naon-naon.
47. Jadi maung malang. Hartina : Jadi panghalang, ngeunaan ka lalaki nu ngahalangan pijodoeun hiji awéwé.
48. Jadi sabiwir hiji. Hartina : Jadi carita jelema loba.
49. Jadi senén kalémékan. Hartina : Mindeng dicaritakeun.
50. Jaman cacing dua saduit.  Hartina : Baheula pisan.
51. Janget kina telon. Hattina : Turunan alus atawa goréng ti indung-bapa; ngeunaan ka sasatoan.
52. Jantungeun. Hartina : Ngahuleng baé teu lémék teu nyarék, lantaran kagét kacida.      
53. Jati kasilih ku junti. Hartina : Pribumi kaéléhkeun ku urang asing.
54. Jauh jauh-panjang gagang. Hartina : Hanas jauh-jauh ogé dijugjug, ngan hanjakal ku teu hasil.
55. Jauh ka bedug, anggang ka dayeuh. Hartina : Dusun teu nyaho di tata-titi, tindak­tanduk, suba-sita, duduga jeung peryoga.
56. Jauh tanah ka langit. Hartina : Pamohalan nu sarupa kitu bisa kajadian.
57. Jawadah tutung biritna, sacarana-sacarana. Hartina : Unggal bangsa béda adatna jeung kabiasaanana.
58. Jégjég cékér. Hartina : Capé ku lantaran leumpang ka ditu ka dieu baé.
59. Jéjér pasar. Hartina : Lumrah baé. Mun ngeunaan ka lalaki, kasép henteu, goréng henteu. Mun ngeunaan ka awéwé, geulis henteu goréng henteu.
60. Jelema pasagi. Hartina : Loba kakayaanana jeung pangawéruhna.
61. Jeung léwéh mah mending waléh. Hartina : Leuwih hadé wakca balaka ngedalkeun kahayang, ti batan ngandung kabingung teu wani pok nyarita.
62. Jogjog neureuy buah loa. Hartina : Mikarep ka nu lain babad.
63. Kawas hayam keur endogan. Hartina : Ciling-cingcat baé, teu bisa cicing.
64. Kawas lauk asup kana bubu. Hartina : Gampang meunangna jeung asupna kana hiji pagawéan, tapi hésé béléké kaluarna jeung ngécagkeunana éta pagawéan.
65. Lauk buruk milu mijah = Piritan milu endogan. Hartina : Pipilueun kana hiji kalakuan ku lan­taran kabawakeun ku batur, henteu kalawan ka­hayang sorangan, nepi ka goréng katénjona.
66. Leuleus jeujeur, liat tali.  Hartina : Adil pohara.
67. Leutik burih. Hartina : Leutik wawanén.
68. Loba teuing jaksa. Hartina : Loba teuing nu pinter, nu ngatur jeung mapatahan; balukarna matak bingung ka nu dipapatahanana.
69. Meuli teri meunang japuh = Nyair hurang meunang kancra. Hartina : Kalawan teu disangka-sangka meunang milik, darajat atawa kauntungan anu leuwih gedé.
70. Moal neangan jurig nu teu kadeuleu. Hartina : Arék nyekel jelema anu aya baé, moal neangan jelema anu euweuh.
71. Mobok manggih gorowong.  Hartina : Meunang jalan pikeun ngalaksanakeun kahayang.
72. Naheun bubu pahareup-hareup. Hartina : Dina aya pangabutuh, silih injeuman duit.
73. Nangkeup mawa eunyeuh. Hartina : Mawa cilaka ka jelema anu dipéntaan tulung jeung geus nulungan ka urang.
74. Ngabudi ucing. Hartina : Teu wani nimbongkeun atawa ngedalkeun kahayang, atawa kadeudeuh.
75. Ngaburuy. Hartina : Nyaneut wungkul, teu aya lalawuhna: inumeunana aya, tapi ari dahareunana mah teu aya.
76. Ngadeupaan lincar. Hartina : Ngadeukeutan anu keur sidekah atawa kariaan, supaya katénjo ku nu boga imah jeung diajak dahar.
77. Ngagandong kéjo, susah nyatu.  Hartina : Loba ari titaheun mah, boh anak boh bujang, ngan hanjakal ku hésé nitah, euweuh nu daékeun ari dititah téh.
78. Ngodok liang buntu. Hartina : Hésé capé taya gawé, susah payah taya guna, sanajan tihothat ogé moal atawa henteu beubeunangan.
79. Nu borok dirorojok = Nu titeuleum disimbeuhan.  Hartina : Nu keur susah ditambah kasusahanana; nu keur nyeri ditambah kanyerianana.
80. Nu burung diangklungan, nu édan dikendangan. Hartina: Ngahaminan omongan atawa carita batur, sanajan ceuk haté sorangan éta omongan atawa carita téh salah.
81. Nyeungeut damar di suhunan. Hartina :   Mintonkeun kakayaan.;   Barangbéré supaya dipuji.
82. Nyieun catur taya dapur.  Hartina: Nganggit hiji dongéng anu henteu puguh galurna
83. Nyieun poé bungsuna. Hartina : Nyieun poé panungtungan; ka hareup mah embung wawuh atawa ngahiji deui.
84. Nyieun pucuk ti girang. Hartina : Pangheulana néangan pibatureun paséa atawa gujrud.
85. Nyolok mata buncelik. Hartina : Nganyenyeri, ngahina atawa ngawiwirang di hareupeunana.
86. Pait daging, pahang tulang. Hartina : Cageur, teu keuna ku panyakit naon baé.
87. Paluhur-luhur diuk. Hartina : Pagedé-gedé kauntungan dina nyiar kipayah
88. Piit ngeundeuk-ngeundeuk pasir. Hartina : Mikarep nu lain babadna, tangtu moal kasorang             
89. Sabuni-buni nu ngising. Hartina : Sanajan dibunian atawa disumputkeun ogé, ari laku-lampah anu goréng mah awal-ahir sok kudu kanyahoan baé.
90. Sadom araning baraja, sakunang araning geni.  Hartina:  Sanajan saeutik, omat ulah wani ngagasab duit Nagara. ;  Perkara anu bisa ngalantarankeun cilaka sanajan leutik.
91. Sagalak-galakna macan, tara nyatu anak. Hartina : Sanajan pohara bengisna nu jadi indung-bapa, umumna mah tara téga ka nu jadi anak.
92. Sakirincinging duit, sakocopoking iwak. Hartina : Sanajan saeutik, omat ulah arék wani ngagasab duit Nagara.
93. Sereg di panto, logor di liang jarum. Hartina : Nyingkahan hirup kumbuh jelema loba, sabab loba dosa, loba kasieun jeung kaéra; betahna téh di nu suni, nu teu aya jelema.
94. Siduru isuk. Hartina : Nyunatan atawa kariaan, teu maké tatabeuhan.
95. Teu busik bulu salambar. Hartina : Teu rogrég-rogrég, malah unggul dina juritna.
96. Teu didingding kelir. Hartina : Teu dibuni-buni, ditembrakkeun baé, teu dirusiahkeun.
97. Teu kaur buluan. Hartina : Teu kaur boga pakaya.
98. Teu ngalarung nu burung, teu nyésakeun nu édan.  Hartina : Ngalajur hawa napsu ka awéwé, ka nu halal jeung nu haram ogé disaruakeun baé.
99. Ulah muragkeun duwegan ti luhur. Hartina : Masing nyaah kana rejeki meunang hésé capé ladang kesang, pacuan arék dimonyah­-monyah.
100. Ulah tiis-tiis jahé. Hartina : Kudu iatna.

Baca oge : 

• PARIBASA SUNDA | 7
• Dongeng Sasatoan : Ajag Nangtang Jelema
• PARIBASA SUNDA | 6